Kapitał własny - istota i rodzaje

Kapitał własny, czyli podstawowe źródło finansowania działalności przedsiębiorstwa.

Założenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę (przedsiębiorców) stanowi moment wniesienia przez niego (nich) kapitału własnego stanowiącego od tej chwili równowartość składników majątku (aktywów) przedsiębiorstwa[1]. To pierwszy etap powstawania kapitału własnego, który od tego momentu jest przekazany do używania przez przedsiębiorstwo. Natomiast jego zwrot może nastąpić wyłącznie w przypadku likwidacji firmy. Bezterminowe oddanie kapitału oznacza prawo jej właściciela (właścicieli) do korzystania z wypracowanego zysku przez przedsiębiorstwo lub pokrycia poniesionych strat wynikających z funkcjonowania działalności[2].

„Jeżeli źródło finansowania składników majątkowych podmiotu gospodarczego występuje przez okres jego istnienia, to mamy do czynienia z kapitałem (funduszem) własnym”[3].

Kapitał (fundusz) własny stanowi dla przedsiębiorstwa stałe źródło finansowania, zabezpieczenie w przypadku zagrożenia utratą płynności finansowej, jest potwierdzeniem wypłacalności przedsiębiorstwa dla jego wierzycieli. Stanowi także zabezpieczenie dla banku potwierdzające wypłacalność przedsiębiorstwa, np. w przypadku ubiegania się o kredyt[4].

Tworzenie kapitałów własnych jest uregulowane przepisami prawnymi, odpowiednio dopasowanymi do przyjętej formy i charakteru działalności. Zasady ich tworzenia są różne, zatem ich nazewnictwo także nie posiada ujednoliconej nazwy. Biorąc pod uwagę księgową nazwę, jest to różnica między zasobami majątku rzeczowego a kapitałem obcym[5].

         W ramach kapitału własnego można wyróżnić jego podział na:

• ·         kapitał (fundusz) powierzony,

• ·         kapitał (fundusz) samofinansowania.

  Pierwszy z nich stanowi środki wniesione przez właścicieli, np. w formie udziałów, akcji. Jest on bezterminowy, natomiast jego wartość może ulegać zmianie, np. w przypadku emisji nowych akcji, wzrostu lub spadku wartości cen akcji, czy wejścia do firmy nowych wspólników. Kapitały powierzony może wzrastać wraz z wnoszeniem kolejnych środków przez właścicieli lub być zmniejszany w przypadku wycofania tych środków. Kapitał (fundusz) samofinansowania nazywany jest także kapitałem wypracowanym. Stanowi on zysk, wypracowany z działalności przedsiębiorstwa, przeznaczony na eliminację ewentualnego ryzyka oraz zwiększający przyrost aktywów firmy[6].

 Kapitał własny dla przedsiębiorstw z sektora MMŚP nierzadko decyduje
o utrzymaniu się na rynku, ograniczeniu ryzyka upadku czy inwestycji w rozwój firmy. Powinien on być regularnie powiększany i utrzymywany na stałym poziomie[7]. 

Występują cztery rodzaje funduszy własnych:

• ·       Kapitały podstawowe – wnoszone przez jej udziałowców (właścicieli) podczas rozpoczynania działalności przedsiębiorstwa.

• ·     Kapitały zakładowe (zapasowe) – tworzone na podstawie obowiązujących przepisów, zazwyczaj z wypracowanego zysku netto. Służy głównie w celu utrzymania kapitału podstawowego na stałym poziomie i do pokrycia strat.

• ·     Kapitały rezerwowe – tworzone zazwyczaj ze środków wewnętrznych, np. na wypłaty dywidend dla akcjonariuszy, pochodzących z wypracowanego zysku netto[8].

• ·     Kapitał z aktualizacji wyceny – przeznaczony jest do ewidencji aktualizacji wyceny środków trwałych oraz skutków przeszacowania inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych (z wyjątkiem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji), a w szczególności długoterminowych aktywów finansowych, jeżeli ich ewidencja bilansowa prowadzona jest w cenach rynkowych[9]. 

     

        Powyżej wymienione kapitały należą do grupy podstawowych kapitałów własnych. Obok nich występują także stosowane w bilansach przedsiębiorstw oraz w opracowaniach analitycznych GUS tzw. pozycje korygujące. Zaliczyć do nich można należne, ale niewniesione wkłady na poczet kapitałów podstawowych, niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych, czyli strata netto rozliczana w kolejnych latach działalności. Także wynik finansowy roku obrotowego rozliczany w następnym roku obrotowym, wykorzystywany do powiększania kapitału zapasowego bądź rezerwowego czy jako środki na wypłatę dywidendy.

---

[1] Bojar E., Żminda Z., Kryzys w przedsiębiorstwach prywatyzowanych drogą leasingu pracowniczego uwarunkowania i metody prewencji, Politechnika Lubelska, Lublin 2007, s. 91.

[2] Musiał M., Wysoki kapitał własny zwiększa zaufanie do firmy, http://mojafirma.infor.pl/wiadomosci/44492,Wysoki-kapital-wlasny-zwieksza-zaufanie-do-firmy.html.

[3] Aleszczyk J., Rachunkowość finansowa od podstaw, Poznań 2011, s. 58.

[4] Wolak-Tuzimek A., Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2010, s. 56 i 57.

[5] Aleszczyk J., Rachunkowość finansowa od podstaw, Poznań 2011, s. 58.

[6] Wolak-Tuzimek A., Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2010, s. 57.

[7] Mach-Mockałło A., Kapitały własne, http://mojafirma.infor.pl/raport-dnia/118903,Kapitaly-wlasne.html.

[8] Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, s. 41.

[9] Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz.U. z 2009 nr 152 poz. 1223), art. 35, ust. 4 i 5.